Serbske stawizny – wobstatk Budyskich měšćanskich stawiznow
Měšćanske stawizny su wusko zwjazane ze stawiznami Serbow. Stajnje buchu stawizny města zhromadnje wot němskich a serbskich wobydlerjow postajene.
1002 | Budusin, hłowny hród Milčanow, so w chronice Thietmara z Merseburga prěni raz pisomnje naspomni. |
1295 | Za cyrkej Našeje lubeje knjenje žada so serbskorěčny duchowny. |
wokoło 1500 | Wot něhdźe 5000 wobydlerjow města Budyšina je někak třećina serbska. |
wot 1523 | Po reformaciji přińdźe mjez Serbami w Hornjej Łužicy ke konfesionelnemu dźělenju. Katolske serbske wosady wostanu w třiróžku městow Budyšin-Kamjenc-Wojerecy. |
wokoło 1530 | Budyska přisaha ("Der Burger Eydt Wendisch") płaći jako najstarši serbski rěčny pomnik. |
1574 | Lěta 1552 załožena knihićišćernja Mikławša Wolraba w Budyšinje zhotowi prěnju serbsku ćišćanu knihu, zběrku delnjoserbskich kěrlušow, kotraž tež Lutherowy "mały katechizm" wobsahuje. |
1728 | Prěnja cyłkowna serbska biblija wuńdźe w Budyšinje. |
1842 | Handrij Zejler załoži w Budyšinje tydźenik "Tydźenska Nowina". Tón wuchadźa wot 1854 regularnje pod titulom "Serbske Nowiny" hač do lěta 1937 (wot 1920 jako dźenik). Dźenik docpěje 1923 z 6 000 abonentami swój najwyši nakład. |
1845 | Z prěnim serbskim spěwanskim swjedźenjom w Budyšinje započina so tradicija spěwarskich schadźowanjow a koncertow, za kotrež so wosebje wučer a kantor Korla Awgust Kocor angažuje. |
1845/47 | W Budyšinje załoži so serbska wědomostno-kulturna towaršnosć "Maćica Serbska". Wona staji sej po tradiciji akademijow wjetšich ludow wobšěrne nadawki a sta so bórze z nadregionalnym a nadkonfesionelnym duchownym srjedźišćom Serbow a z pěstowanišćom wšěch wobłukow serbowědy. Jeje časopis wuchadźa do lěta 1937. |
1851 | Jan Arnošt Smoler załoži w Budyšinje prěnju serbsku nakładnisku kniharnju, 1875 prěnju serbsku ćišćernju. |
1862 | Prěnje (hornjo)serbske dźiwadłowe předstajenje na žurli Budyskeho hotela "K złotej krónje", zahrate wot čłonow towarstwa "Bjesada"; pokaza so čěska komedija. |
1904 | Serbski dom w Budyšinje na Lawskich hrjebjach, róžk Wonkowna Lawska, so po sydomlětnym twarje poswjeći. Z ćišćernju a nakładnistwom, biblioteku a archiwom, z Maćicu Serbskej, ze Serbskim narodnym muzejom, kofejownju z ludowej čitarnju běše dom srjedźišćo serbskeho kulturneho žiwjenja. W poslednich wójnskich dnjach lěta 1945 so twarjenje wotpali. |
1920 | Za dohladowanje Serbow załoži so při hamtskim hejtmanstwje Budyšin t. mj. "Wendenabteilung", kotraž hač do lěta 1945 wobsteji. Jeje zaměr je mj. dr. "Aufdeckung jeder wendischen Nationalbewegung als reichsfeindlich" a "Förderung des Aufgehens der Wenden im Deutschtum". |
1921 | Załoženje Budyskeje župy Domowiny "Jan Arnošt Smoler". |
1937 | Nacionalsocialisća zakazaja wšě swědčenja serbskeje rěče a kultury w zjawnosći a zawrěja serbske zarjadnišća. Domowina so zakaza. Angažowani serbscy wučerjo a duchowni wobeju konfesijow so z Łužicy wupokazaja. |
1939 | Serb Alojs Andricki so wot biskopa Petrusa Legge w tachantskej cyrkwi swj. Pětra w Budyšinje na měšnika wuswjeći. Wón bě razny přećiwnik nacionalsocializma a bu 1943 w koncentraciskim lěhwje Dachau zamordowany. 2011 bu wón zbóžnoprajeny. |
1948 | Sakski krajny sejm wobzamkny Zakoń wo zachowanju prawow serbskeje ludnosće. Přichodnje wutworja so na zakładźe prawniskich předpisow wjacore politiske a kulturne zarjadnišća. |
1950 | Ze "Zjězdom Serbow" nawjazuja w Budyšinje zaso na tradiciju centralnych zarjadowanjow z wulkimi kulturnymi programami. |
1956 | Na 2. zjězdźe Serbow přepoda so znowanatwarjeny Serbski dom při Póstowym naměsće Domowinje. Lěta 1947 z darami a dobrowólnymi brigadami započaty natwar so wot 1949 ze statnymi pjenjezami dokónči. |
1966–1989 | Wotměwa so sydom festiwalow serbskeje kultury w Budyšinje. Wone swědča wo woli Serbow k zdźerženju swojeje identity a znazornjeja wysoki niwow serbskeje kultury. Runočasnje słuža wone k propagowanju politiskich zaměrow. |
1991 |
Po znowazjednoćenju Němskeje přestaja so w NDR wutworjene serbske institucije na nowe organizaciske formy. Zo by so jim hospodarska baza zawěsćiła, załoži so statna Załožba za serbski lud. Wona rozsudźi wo wužiwanju financnych srědkow Zwjazka a krajow Sakskeje a Braniborskeje k spěchowanju serbskeje rěče a kultury kaž tež serbskeje identity. W Budyšinje skutkuja na tutym zakładźe dale mj. dr. Serbski ludowy ansambl, Němsko-Serbske ludowe dźiwadło, Ludowe nakładnistwo Domowina a Serbski institut. |
1998 | Měšćanska rada wobzamknje "Wustawki města Budyšina k spěchowanju serbskeje rěče a kultury" a załoži dźěłowy kruh za serbske naležnosće. |
1999 | Sakski krajny sejm wobzamknje Zakoń wo prawach Serbow w Swobodnym staće Sakska. |
2003 | Znowawotewrjenje Serbskeho muzeja po dwulětnym zawrjenju wobšěrnych saněrowanskich a přetwarjenskich naprawow dla. |
2008 | Serbski šulski a zetkawanski centrum započnje po wobšěrnym přetwarje ze swojej dźěławosću. |