Historia Serbołużyczan częścią historii Budziszyna
Historia miasta jest ściśle związana z historią Serbołużyczan. Do rozwoju naszego miasta przyczynili się zarówno Niemcy jak i Serbołużyczanie.
1002 | „Budusin“, główny gród Milczan poraz pierwszy jest pisemnie wspomniany w kronice Thietmara z Merseburga. |
1295 | Do kościoła „Liebfrauenkirche“ zostaje przydzielony pierwszy duchowny, mówiący językiem serbołużyckim. |
ok. 1500 | Spośród około 5000 mieszkańców Budziszyna prawie jedna trzecia to Serbołużyczanie |
od 1523 | W wyniku Reformacji dochodzi u Serbołużyczan żyjących na Górnych Łużycach do podziału religii. Serbołużyckie gminy katolickie pozostają w trójkącie Bautzen-Kamenz-Hoyerswerda. |
ok. 1530 | Przysięga obywateli miasta Budziszyna („Der Burger Eydt Wendisch“) jest najstarszym zachowanym dokumentem spisanym w języku serbołużyckim. |
1574 | Założona w 1552 drukarnia Mikołaja (Nikolaus) Wolraba w Budziszynie wydaje pierwszą książkę serbołużycką. Jest to zbiór dolnołużyckich pieśni religijnych zawierający również „Mały Katechizm“ Marcina Lutra. |
1728 | W Budziszynie ukazuje się pierwsza kompletna Biblia w języku serbołużyckim. |
1842 | Handrij Zejler wydaje w Budziszynie tygodnik „Tydźenska Nowina“. Ukazuje się od 1854 roku jako „Serbske Nowiny“ nieprzerwanie aż do roku 1937 (od 1920 jako dziennik). Największy nakład osiąga w 1923 roku - 6000 egzemplarzy. |
1845 | Odbywa się pierwszy serbołużycki festiwal śpiewaczy w Budziszynie, który zapoczątkował tradycję spotkań śpiewaczych i koncertów, na rzecz których angażował się znany nauczyciel i kantor serbołużycki Korla Awgust Kocor (Katzer). |
1845/47 | W Budziszynie zostaje założone pierwsze serbołużyckie towarzystwo naukowo-kulturalne „Maćica Serbska“. Podobnie jak tego typu uczelnie dużo liczniejszych narodów stowarzyszenie przyjęło na siebie wiele ważnych zadań i szybko stało się ponadregionalnym i ponadwyznaniowym intelektualnym centrum Serbołużyczan, obejmując badaniami wszystkie obszary nauki dotyczących serbołużyckiego narodu. Wydawane przez stowarzyszenie pismo ukazywało się do 1937 roku. |
1851 | Jan Arnost Smoler zakłada w Budziszynie pierwsze serbołużyckie wydawnictwo, a w 1875 pierwszą serbołużycka drukarnię. |
1862 | Pierwsze (górno-)serbołużyckie przedstawienie teatralne odbywa się w hotelu „Zur Krone“ w wykonaniu członków miejscowego towarzystwa serbołużyckiego „Bjesada“; wystawiono czeską komedię. |
1904 | Po siedmiu latach budowy zostaje otwarty w Budziszynie na skrzyżowaniu ulic Lauengraben i Äußere Lauenstraße Dom Serbołużyczan tzw. Wendisches Haus. W obiekcie tym znajdą miejsce własna drukarnia, wydawnictwo, biblioteka, archiwum, Maćica, Serbołużyckie Muzeum i kawiarnia z czytelnią publiczną. Dom stał się centrum serbołużyckiego życia kulturalnego. W ostatnich dniach wojny 1945 roku spłonął zupełnie. |
1920 | W celu obserwowania Serbołużyczan przy wydziale „Amtshauptmannschaft“ powstaje oddział specjalny t.zw.„Wendenabteilung“, istniejący do 1945 roku. Jego celem było m.in. „wykrywanie ruchów narodowych Serbołużyczan jako wrogiemu Rzeszy” oraz „Wspieranie procesów wynaradawiania Serbołużyczan i ich zniemczanie”. |
1921 | Założenie Budziszyńskiego Okręgu Domowiny „Jan Arnošt Smoler“. |
1937 | Naziści wprowadzają zakaz używania języka serbołużyckiego i publicznego prezentowania kultury tego narodu, zamykają serbołużyckie instytucje. Domowina zostaje zakazana. Aktywni nauczyciele serbołużycy i duchowni obu wyznań są wysiedlani z Łużyc. |
1939 | Serbołużyczanin Alois Andritzki zostaje wyświęcony przez biskupa Petrusa Legge w katedrze Św. Piotra w Budziszynie na księdza. Był on zdecydowanym przeciwnikiem Narodowego Socjalizmu. Młodego księdza zamordowano w 1943 roku w obozie koncentracyjnym Dachau. W 2011 oficjalnie zostaje uznany za świętego. |
1948 | Saski Parlament wprowadza ustawę o ochronie praw serbołużyckiej mniejszości. W związku z tym powołano serbołużyckie instytucje, zarówno polityczne jak i kulturalne. |
1950 | Na zjeździe Narodu Serbołużyckiego („Zjězd Serbow“) powraca się do tradycji organizowania w Budziszynie centralnych imprez z bogatym repertuarem kulturalnym. |
1956 | Na drugim zjeździe Narodu Serbołużyckiego zostaje otwarty nowowybudowany Dom Serbołużycki (Haus der Sorben) i przekazany „Domowinie”. Budowę Domu rozpoczęto w 1947 roku dzięki datkom i dobrowolnej pracy całych brygad, a od 1949 roku do zakończenia budowy dofinansowywany był z pieniędzy państwowych. |
1966–1989 | W tych latach odbywa się 7 festiwali serbołużyckich. Świadczą one o silnej woli Serbołużyczan do zachowania tożsamości i prezentacji kultury serbołużyckiej na wysokim poziomie. Jednocześnie służą ówczesnej władzy do osiągnięcia celów politycznych. |
1991 |
Po zjednoczeniu Niemiec instytucje serbołużyckie, utworzone jeszcze za czasów NRD zmieniają swe struktury organizacyjne. Dla zapewnienia podstaw ekonomicznych zostaje powołana Fundacja na Rzecz Narodu Serbołużyckiego (Stiftung für das sorbische Volk). Decyduje ona o wykorzystaniu przyznawanych środków finansowych państwa niemieckiego oraz landów Saksonii i Brandenburgii na rzecz wspierania serbołużyckiego języka, kultury i zachowania serbołużyckiej tożsamości. Na tej podstawie mogą działać Serbołużycki Zespół Nardowy (Sorbisches National-Ensemble), Niemiecko-Serbołużycki Teatr Ludowy (Deutsch-Sorbisches Volkstheater), wydawnictwo Domowina (Domowina-Verlag) i Instytut Serbołużycki (Sorbisches Institut). |
1998 | Rada Miasta wydaje postanowienie „Ustawę miasta Budziszyna w celu wspierania kultury serbołużyckiej i języka“, zostaje powołana też grupa robocza zajmująca się sprawami Serbołużyczan. |
1999 | Władze krajowe Saksonii podjętą uchwałą ustalają prawa Sebołużyczan w Saksonii. |
2003 | Wznowienie działalności „Serbskiego Muzeum“ po 2 latach zamknięcia, z powodu szeroko zakrojonych prac remontowo-adaptacyjnych. |
2008 | Serbołużyckie Centrum Oświatowo-Kulturalne po gruntownej przebudowie rozpoczyna swoją pracę na rzecz szkolnictwa. |